Türk Ceza Kanununda yer verilen 53. maddeye göre hak yoksunluğu; kural olarak, kasti şekilde işlenen bir suç dolayısıyla hapis cezasına mahkûm olma durumunda, mahkum edilen hapis cezasının infazının tamamlanma süresine kadar belli hakların kullanımından yoksun bırakılmayı ifade eder.
Ceza mahkûmiyet kapsamında önemli kabul edilen sonuçlarından biri de insanı maruz bıraktığı hak yoksunluğudur. TCK’da yer alan 53. madde kapsamında belli bazı hakları kullanmaktan yoksun bırakılmak, genelinde bir güvenlik tedbiri olarak düzenlenmiştir. Pek çok özel kanun kapsamında belli suçlardan ya da belli miktar üzerinde cezaya mahkûm olması bir kısım hak sınırlamalarının doğuracağı düzenlenmiştir.
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma durumu için de belli koşulların olması gerekir. Bu koşullar kısaca;
- İşlenen suçun kasıtlı suçlar arasında olması,
- Hapis cezasına hükmedilmesi,
- Failin 18 yaşını doldurmuş olması.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Koşulları Nelerdir?
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma durumu tedbirinin infaz tarzı, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında yayınlanmış olan tüzüğün 57. Maddesinin yanı sıra Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Yönetmeliğinde yer alan 39. madde kapsamında düzenlenir. TCK’nın 53. maddesi kapsamınca belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma durumu, uygulanış şekli açısından üç farklı gruba ayrılır.
Kanuni Olarak İnfaz Süresiyle Sınırlı Uygulanan Hak Yoksunluğunun Genel Şartları
Hak yoksunluğu kural açısından kasti şekilde işlenebilen bir suç dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu itibariyle alınan uygulanabilen bir tedbir niteliğindedir.
Cezanın İnfazından Sonra Belli Bir Süre ile Uygulanabilen Hak Yoksunluğunun Genel Şartları
Maddenin birinci fıkrasında kabul gören hak ve yetkilerden birinin kötü durumlar için kullanılması sonucunda işlenen suçlardan dolayı hapis cezasına mahkûmiyet halinde uygulanır. Bunun yanı sıra cezanın infazının sonrasında işlemek üzere bu hak ve yetkilerin de kullanılmasının yasak hale gelmesine karar verilir.
Taksirli Suçlarda Hak Yoksunluğunun Şartları
İlgili maddenin 6. fıkrası kapsamında; belli bir meslek, sanat ya da trafik düzeninin gerek gördüğü dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılıktan dolayısı işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet durumda uygulanır. 3 aydan az ya da 3 yıldan fazla olmamak kaydı ile bu meslek ya da sanatın icrasının yasaklanmasına karar verilebilir. Aynı zamanda sürücü belgesinin geri alınması şeklinde karar da verilebilir. Yasaklama ve geri alma ise hükmünü kesinleşmesinin ardından yürürlüğe girer. Süre ise cezanın tam anlamıyla infazı itibariyle işlemeye başlar.
Belli Haklardan Yoksun Bırakılma Durumu Neden Uygulanır?
Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi gereğince bir kişinin işlediği suçtan dolayı toplumda ona karşı duyulan güvenin sarsılması sebebiyle güven ilişkisinin varlığını gerek gören belli hakların kullanımından yoksun bırakılmasıdır.
Burada kişilerin cezalandırılmasındaki temel amaç, işlenen suç sebebiyle etkin pişmanlık duyması sağlanıp, tekrardan topluma kazandırılmasıdır. Bu sebeple verilen hak yoksunlukları da yine belli bir süre dahilinde sınırlandırılır. Bu noktada sayılan hak yoksunluklarının kişi hakkında verilmiş olan cezanın infazının tamamlanmasına kadar devam etmesi öngörülür. Hakkında ceza verilen insan, infazı tamamlandığı zaman toplumda bu kişiye duyulan güven de tekrardan sağlanır.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Durumuna Dair Bilinmesi Gerekenler
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma durumu ile ilgili bilinmesi gereken bazı önemli detaylar vardır. Bu detaylar kısaca şu şekilde sıralanabilir;
- TCK’da yer alan 31. maddenin uygulandığı durumlarda, belirli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma uygulanmaz.
- Hapis cezası seçeneği yaptırıma çevrildiği zaman TCK 53 maddesi uygulanmaz.
- Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi; 1. ve 5. fıkrasındaki kasıtlı suçlar ile 6. fıkrası taksirli suçlar dahilinde uygulanır.
- Türk Ceza Kanunu 53/5 maddesinin uygulanabilmesi için iddianamede yer alması ya da sanığa ek savunma hakkı verilmesi gerekir.
- Türk Ceza Kanunu 53/5 maddesi uygulanırken yargılama konusu hem hak hem de yetki kısmında yasaklılığa karar verilebilir.
