İşyeri ve çalışanlar arasında kanunlarla tanımlanmış bir iş ilişkisi bulunur. Bu iş ilişkisinin sonlanması durumunda da bazı tazminat hakları doğar. İş Kanunu gereğince işyerinden kendi kusuru ve isteği dışındaki nedenlere işten çıkarılma durumunda, çalışana kıdem ve ihbar tazminatı alma hakkı verilmiştir. Çalışana tanınan bu iki tazminat ona ekonomik bir güvence sunar.
Kıdem ve ihbar tazminatlarının hesaplanması birbirlerinden farklıdır. İhbar tazminatındaki süreler iş akdi sona erdirilen kişinin çalışma süresine göre kanunla belirlenmiştir. İşveren dilerse bu sürenin ücretini ödeyerek kişinin iş akdini hemen fesh edebilir ya da bu süreyi çalışmasını isteyebilir. İhbar tazminatı hesabında yasal ihbar süresine ilişkin gün sayısı ile kıdem tazminatına esas olan bir günlük ücreti çarpılarak kişiye ödeme yapılır.
Kıdem tazminatının hesabında ise fesih bildiriminde bulunan kişinin çalıştığı her yıl için 30 günlük brüt ücret karşılığı şeklinde hesaplanır. Hesaplanan bu brüt ücrete, çalışma süresi içerisinde kişiye düzenli yapılan tüm ödemeler de eklenir. Ancak kıdem tazminatı almanın belli şartları bulunur.
İşyerinden Kıdem Tazminatı Nasıl Alınır
Kıdem tazminatı almak için iş akdinin çalışanın kusuru olmadan işveren tarafından sonlandırılması gerekir. Ancak çalışanın bu tazminatı alabilmesi içinde bazı şartları yerine getirmiş olması gerekir. Şöyle ki;
- İşyerinde kesintisiz olarak en az 1 yıl çalışmış olunması,
- İşverenin çalışanı işten çıkarması
- İşten çıkarma nedeninin kanunda belirtilen kurallara dayanması, yani ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı bir durum nedeni ile işveren tarafından çıkarılan kişi kıdem tazminatı hak edemez.
- Sağlık sorunu gibi haklı nedenlerle işten ayrılma zorunluluğunun olması,
- Erkek çalışanın askerlik sebebi ile işten ayrılması,
- Kadın çalışanların velilik nedeni ile işten ayrılması (evlilik tarihinden sonraki bir yıl içerisinde kendi isteği ile işten ayrıldığında tazminat hakkı kazanır),
- Emeklilik şartlarını yerine getirenler, şeklinde sıralanabilir.
Çalışanın vefatı durumunda da ailesine yani geride kalan hak sahiplerine de kıdem tazminatı ödemesi yapılır.
İstifa Edenler Kıdem Tazminatı Alabilir Mi?
İş Kanunu’na göre kendi isteği ile işten ayrılan çalışanların tazminat hakkı bulunmaz. Ancak yapılan düzenlemeler göre bazı durumlarda da istifa durumunda kıdem tazminatı alınabilir. Eğer çalışan haklı bir sebep göstererek iş yerinden ayrılıyorsa kıdem tazminatını da talep edebilir. Ancak bu durumda ihbar tazminatını alamaz ve hatta işverenin talep etmesi durumunda da ihbar süresini çalışması gerekir.
İşçi ve işveren arasında kazan – kazan mantığına dayalı bir iş ilişkisi vardır. Bu ilişkide taraflardan birinin yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucu iş akdini fesih etme hakkı bulunur. İşveren tarafından yapılan fesih durumlarında, çalışanın maddi gücünü korumak için kanunda bazı tazminat hakları tanınmıştır. Bu tazminatlar kıdem ve ihbar olarak ikiye ayrılır.
Kıdem tazminatı, İş Kanunda belirtilen nedenler çerçevesinde iş akdi fesih edilen veya biten çalışanlara işveren tarafından ödenen tazminattır. İhbar tazminatı ise kanunda tanımlanan süreler uyarında önceden haber verilmeden ya da ihbar süresinin dolmasını beklemeden çalışanın işten çıkarıldığı zamanlarda ödenen tazminattır. Kıdem ve ihbar tazminatlarını hak etmek için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir.
Kıdem Tazminatı Nasıl Alırım
Kıdem tazminatı hak kazanmak için öncelikli olarak çalışanın, işyerinde en az 1 yıl çalışmış olması şartı gerekir. Ayrıca işveren ile arasındaki iş sözleşmesinin de aşağıda detayları verilen kriterlere göre sonlanması şartı aranır;
- İyi niyet ya da ahlak kurallarına aykırılık dışında kalan bir nedenle işveren tarafından çıkarılması,
- Sağlık, iyi niyet ya da ahlak kurallarına aykırılık durumları, işin durması ya da benzeri durumda çalışan tarafından iş aktifinin fesih edilmesi,
- Askerlik görevi için işten ayrılma,
- Emeklilik hakkının elde edilmesi ya da emeklilik kapsamında sigortalılık süresi ve prim günlerinin doldurulması
- Evlenme
- Çalışanın ölümü, nedenleri çalışanların kıdem tazminatı hak etmesini sağlar.
İş Kanununda kendi isteği ile işten ayrılan yani istifa edenlerin kıdem tazminatı alamayacağı hükmü olmasına rağmen bazı istisnalarda vardır. Askerlik, emeklilik, sağlık sorunları, işverenin kötü niyetli davranışları gibi durumlarda çalışanlar istifa ettiklerinde dahi kıdem tazminatlarını hak ederler. Ancak bu durumda da, aynı işyerinde 1 yıl çalışma şartı bulunur.
İhbar Tazminatımı Nasıl Alırım
İş Kanunu kapsamında iş sözleşmelerinin nasıl fesih edileceği, sözleşmenin sonlandırılması için hangi sürelerde haber verilmesi detaylı şekilde tanımlanmıştır. Belirlenen bu süreler öncesinde işten çıkışı yapılan kişilere, işveren ihbar tazminatını öder. Bunun tersi de söz konusudur. Yani bu süreyi çalışmadan işten ayrılan kişiler de ihbar süreleri tutarlarını işverene ödemek durumunda kalır. Kanuna göre ihbar süreleri şu şekildedir;
- 6 aydan az çalışmış kişiler içim 2 hafta
- 6 ay – 1,5 yıl arasında çalışmış kişiler için 4 hafta
- 1,5 yıl – 3 yıl çalışmış kişiler için 6 hafta
- 3 yıl ve üzerinde çalışmış kişiler için 8 haftadır.
Bu sürüler katidir ve sözleşmeler ile kısaltılamaz ya da uzatılamaz.
